Muzeum powstało w 1980 roku jako placówka tutejszego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Działalność ekspozycyjną rozpoczęło w maju następnego roku. Uzyskało w 1987 roku imię doc. dr. Adama Fastnachta, historyka rodem z Sanoka, badacza okresu średniowiecza w Polsce. Muzeum w 1995 roku stało się jednostką samorządową Gminy Brzozów.
Zbiory
Podstawowym zadaniem placówki jest gromadzenie, przechowywanie, konserwacja i udostępnianie muzealiów z zakresu archeologii, etnografii, historii, sztuki regionu, a także prowadzenie działalności naukowej i oświatowej w zakresie wymienionych dyscyplin oraz współdziałanie w upowszechnianiu nauki i sztuki z instytucjami, szkołami i organizacjami na terenie miasta i okolic.
Najstarszymi obiektami w zbiorach są krzemienne i kamienne toporki i siekierki z okresu neolitu (4500-1700 r. p.n.e.) odkryte w trakcie prac wykopaliskowych w okolicach Brzozowa. Zbiory historyczne najliczniej reprezentowane są przez archiwalia (m.in. opis granic Brzozowa z 1748 roku i księgę wójtowsko-ławniczą z II połowy XVII wieku). Ciekawymi muzealiami historycznymi są także fajki z miejscowych warsztatów rzemieślniczych z przełomu XIX/XX wieku oraz warsztat grzebieniarski Jana Fala – ostatniego grzebieniarza w Brzozowie.
Muzeum gromadzi także pamiątki kultury ludowej – liczne narzędzia pracy, przedmioty z wyposażenia mieszkań, przedmioty codziennego użytku oraz wyroby rzemiosła artystycznego. Placówka posiada m.in. rzeźby artystów: Stanisława Adamczaka ze Zmiennicy, Marka Dudy z Izdebek, Stanisława Konieczki z Humnisk, Antoniego Laska z Humnisk, Anieli Orłowskiej z Przysietnicy, Romana Sokalskiego z Humnisk, Marka Szpiecha z Hłudna, Piotra Worońca z Brzozowa.
Działalność ekspozycyjna
Muzeum od początku istnienia gromadzi cenne dla miasta i regionu eksponaty i udostępnia je poprzez organizowane ekspozycje. Mają one na celu pogłębienie i szersze ukazanie niektórych problemów, dziejów oraz kultury ludowej tego regionu. Aby uatrakcyjnić ofertę wystawienniczą, wypożycza także eksponaty z innych placówek muzealnych.
Aktualne wystawy stałe Z dziejów i kultury regionu brzozowskiego:
– Jak żyli nasi przodkowie. Wyposażenie salonu mieszczańsko-inteligenckiego i izby chłopskiej w XX wieku.
– Rzeźba ludowa regionu brzozowskiego.
– Archeologia regionu brzozowskiego.
– Miasto dwóch religii. Brzozów w okresie międzywojennym.
– Ekspozycja przyrodniczo-ekologiczna oraz tradycji łowieckiej.
Działalność wydawnicza
Muzeum prowadzi również ożywioną działalność wydawniczą. W ciągu 25 lat istnienia dostarczyło wiele interesujących publikacji wykraczających poza problematykę regionalną. Dotychczasowy dorobek spotkał się z zainteresowaniem ze strony ośrodków naukowych działających na terenie Polski (I miejsce w kategorii wydawnictw nieseryjnych w II Ogólnopolskim Konkursie Wydawniczym PTTK w 1988 r. oraz I miejsce w III edycji tego konkursu za opublikowanie sześciu książek w latach 1989-1990).
Dorobek edytorski stanowią m.in.:
– wybór dzieł A. Fastnachta (Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, część 1-2; Sanok. Materiały do dziejów miasta do XVII wieku);
– monumentalne, dwutomowe dzieło o historii polskiego przemysłu naftowego;
– monografie dziejów wybranych miejscowości w Polsce południowo-wschodniej;
– biografie i wspomnienia;
– sprawozdania pokonferencyjne;
– informatory i przewodniki turystyczne;
– wydawnictwa okazjonalne;
– publikacje związane z działalnością wystawienniczą;
– wydawnictwa periodyczne.
Placówka od grudnia 1991 roku wydaje społeczno-kulturalny miesięcznik regionalny „Wiadomości Brzozowskie”, który dokumentuje najważniejsze wydarzenia bieżące społeczności lokalnej, a także przyczynia się do utrwalenia dziedzictwa kulturowego brzozowskiej Małej Ojczyzny.
Działalność oświatowa
Brzozowscy muzealnicy realizują lekcje muzealne, prelekcje i odczyty dla młodzieży szkolnej regionu brzozowskiego. Ich oferta obejmuje ponad 40 tematów etnograficzne, historyczne i krajoznawcze. W ramach działalności oświatowej organizują również spotkania z ciekawymi ludźmi, twórcami ludowymi i rękodzielnikami, a także Rajdy Odkrywców „Poznajemy piękno i historię ziemi brzozowskiej”.
Muzeum Regionalne w Brzozowie w ciągu kilkunastu lat swojej działalności stało się ośrodkiem inspirującym i integrującym lokalne inicjatywy w zakresie szeroko pojętej kultury, utrzymując wysoki poziom
w propagowaniu historii i osobliwości regionu.
Oddział muzeum w Starej Wsi – Historia Pożarnictwa
Muzeum Pożarnictwa w Starej Wsi powstało w roku 1986 dzięki zaangażowaniu znanego społecznika Stanisława Dydka, członka Zarządu Głównego Związku OSP. Bezpośrednim powodem były zgromadzone po raz pierwszy w 1984 roku bogate muzealia strażackie z terenu brzozowskiego rejonu pożarniczego, stanowiące świadectwo istnienia straży jeszcze w czasie zaboru austriackiego. Eksponaty te na zorganizowanej po raz pierwszy publicznej wystawie spotkały się z powszechnym zainteresowaniem.
Wśród zbiorów strażackich zostały zgromadzone urządzenia i narzędzia gaśnicze, archiwalia pożarnicze i eksponaty związane z kulturą ludową. Na ich podstawie muzeum zajmuje się dokumentowaniem historii pożarnictwa rejonu brzozowskiego i sąsiednich.
W sześciu pomieszczeniach muzeum urządzono stałą ekspozycję obejmującą:
– samochody gaśnicze oraz sprzęt ochrony przeciwpożarowej;
– galerię ludzi straży;
– izbę tradycji patriotyczno – religijnej;
– ekspozycję sikawek ręcznych, motopomp, jedną z największych atrakcji, zwłaszcza dla młodego pokolenia i młodzieżowych drużyn pożarniczych. Używane były one przez pierwszych członków ochotniczych straży pożarnych i ochrony przeciwpożarowej do walki z żywiołem ognia;
– dokumentacje strażackie i publikacje;
– odznaczenia i chorągwie strażackie z czasów zaboru austriackiego, które są chlubą muzeum. Najstarszą z nich jest chorągiew Ochotniczej Straży Ogniowej z Brzozowa:
– ekspozycję wozów strażackich ciągnionych i konnych;
– izbę kultury ludowej z podstawowym sprzętem gospodarstwa domowego. Jej zbiory w połączeniu z eksponatami strażackimi dały dopiero pełny i wyrazisty obraz warunków, w jakich przyszło pracować oraz ratować mienie i życie ludzkie.
W gablotach natomiast zostały zgromadzone liczne dokumenty, odznaczenia, dyplomy, fotografie ludzi straży zasłużonych dla brzozowskiego rejonu pożarniczego.
Historia Pożarnictwa – Oddział Muzeum Regionalnego z siedzibą w Starej Wsi dzięki swym różnorodnym zbiorom jest prawdziwą skarbnicą wiedzy pożarniczej Podkarpacia. Stanowi ono warsztat pracy twórczej w zakresie dokumentowania historii pożarnictwa regionu podkarpackiego, a w szczególności brzozowskiego rejonu pożarniczego i rejonów z nim sąsiadujących.